Οι τελευταίες εξελίξεις στο κυπριακό, κάνουν πολλούς να πιστεύουν οτι βρισκόμαστε μπροστά σε μια διευθέτηση του. Το σχέδιο Ανάν βρέθηκε ξανά στο προσκήνιο με τις εκλογές των τουρκοκυπρίων, και οι δυο πλευρές δηλώνουν οτι είναι έτοιμες να το συζητήσουν. Ομώς οι ηγεσίες και των δυο πλευρών δηλώνουν ότι χρειάζονται αλλαγές σε κάποιες από τις πρόνοιες του σχεδίου που θα του επιτρέψουν να είναι λειτουργικό και βιώσιμο.
Η πραγματικότητα είναι πως το ενδιαφέρον τους δεν στρέφεται στο πόσο λειτουργικό και βιώσιμο θα είναι το οποιδήποτε σχέδιο, αλλά το κατα πόσο θα εξασφαλίζει τα συμφέροντα της κάθε πλευράς. Η κάθε πλευρά επιζητά ένα σχέδιο που θα εξασφαλίζει τα δικά της συμφέροντα σε βάρος της άλλης.
Δεν χρειάζεται παρά να δει κανείς την αντιμετώπιση που είχαν απέναντι στην προηγούμενη συμφωνία που υπογράψαν. Την συμφωνία Ζυρίχης, που τρία χρόνια μετά την υπογραφή της οδηγηθήκαμε στην πρώτη ανοιχτή πολεμική σύγκρουση ανάμεσα σε ελληνοκυπρίους και τουρκοκυπρίους. Και οι δύο πλευρές έβλεπαν την συμφωνία της Ζυρίχης σαν ένα ενδιάμεσο σταθμό για την επίτευξη των στόχων τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τουρκικη αρχουσα ταξη σχεδίαζε τις εξελιξεις του '63 και είχε τα δικά της σχέδια για να δημιουργήσει δική της αυτόνομη διοίκηση στο νησί. Όμως οι συγκρουσεις στο νησί, που αρχισαν στις 21 του Δεκεβρη, δεν ηρθαν σαν κεραυνός εν αιθρία. Ηταν το αποκορυφωμα ενος εντονου πολιτικου και οικονομικου ανταγωνισμου που υπηρχε αναμεσα στις αρχουσες ταξεις των δυο κοινοτητων και που τα τρια πρωτα χρονια της δικοινοτικης δημοκρατιας, ειχε παρει εντονες διαστασεις.
Η ελληνοκυπριακη αρχουσα ταξη έβλεπε την συμφωνία Ζυρίχης ως τον ενδιάμεσο σταθμό για την Ένωση με την Ελλάδα. Η ελληνοκυπριάκη άρχουσα τάξη προσπαθησε να χρησιμοποιησει την οικονομικη υπεροχη που ειχε και το κρατος που ουσιαστικα ελεγχε για να εμποδισει την τουρκοκυπριακη αρχουσα ταξη να αναπτυχθει και να γινει ανταγωνιστης της. Η εκκλησια, ο μεγαλυτερος ιδιοχτητης ακινητων δεν πουλουσε ουτε νοικιαζε σπιτια και υποστατικα σε τουρκοκυπριους. Οι ελληνικες επιχειρησεις, τραπεζες και αλλες δεν προσλάμβαναν ουτε σαν υπαλληλους τους τουρκοκυπριους. Οι κρατικες υπηρεσιας κωλυσιεργουσαν στην εξυπηρετηση τους ενω το υπουργειο Εμποριου και Βιομηχανιας αρνιοταν ακομα και να τους δωσει αδεια να κανουν δικες τους επιχειρησεις, οπως εκανε με τον αλευρομυλο που ηθελαν να δημιουργησουν οι τουρκοκυπριοι. Για να παρουν τετοια αδεια οι τουρκοκυπριοι συνηθως αναγκαζονταν να βαλουν ελληνοκυπριο συνεταιρο.
Η ιδια η κυβερνηση αρνηθηκε να προσλαβει τουρκοκυπριους δημοσιους υπαλληλους σε αναλογια 70% με 30% οπως προβλεπε το Συνταγμα. Οταν μαλιστα τον Μαιο του 1961 οι τουρκοκυπριοι αρνηθηκαν να ψηφισουν τριμηνη ανανεωση της ισχυουσας φορολογικης νομοθεσιας, ζητωντας εφαρμογη αυτης της αναλογιας, ο Μακαριος εδωσε εντολη στις εφορειες να εξακολουθησουν να εισπρατουν τους φορους παραβιαζοντας το Συνταγμα που υπογραψε μολις ενα χρονο πριν.
Αυτο βεβαια δεν εγινε τυχαια, και ουτε αφορουσε ενα μεμονομενο περιστατικο. Ηθελαν να δημιουργησουν ενα προηγουμενο για να μπορουν να αλλαξουν και αλλες προνοιες του Συνταγματος και των συμφωνιων της Ζυριχης. Η "Μαχη" του Σαμψων σχολιαζοντας την αποφαση του Μακαριου, ομολογουσε στις 6 του Απριλη του 61, αυτες ακριβως τις μεθοδευσεις της ελληνοκυπριακης αρχουσας ταξης: "Κατα τους πολιτικους παρατηρητας, η καθολου στασις των Τουρκων παρεχει λαμπραν ευκαιριαν και δημιουργει τροπον τινα εν προηγουμενον, βασει του οποιου τα σημεια εκεινα του Συνταγματος, τα οποια δημιουργουν εστιας προστριβων μεταξυ των δυο συνοικων στοιχειων, να μην εφαρμοζονται κατα γραμμα"
Λιγο αργοτερα ο Μακαριος παραβιαζοντας ξανα το Συνταγμα αποφασιζε να μην εφαρμοσει την προβλεψη για δημιουργια χωριστων τουρκοκυπριακων δημων στις πεντε μεγαλες πολεις. Δημιουργουσε αλλο ενα τετελεσμενο σε βαρος των τουρκοκυπριων.
Ο πολιτικος ανταγωνισμος αυτης της περιοδου εφτασε στο αποκορυφωμα του το φθινοπωρο του 1963, οταν ο Μακαριος προσπαθησε να τροποποιησει το Συνταγμα προτεινωντας στους τουρκοκυπριους 13 σημεια αλλαγης του. Απο τα δεκατρια σημεια τα εφτα αποτελουσαν αφαιρεση προστατευτικων για την τουρκοκυπριακη μειοψηφια διαταξεων, οπως το δικαιωμα βετο του αντιπροεδρου, ενω τα αλλα εξη ηταν ανωδυνες παραχωρησεις. Οι τουρκοκυπριοι αρνηθηκαν να δεχτουν αυτες τις τροποποιησεις.
Ο Μακαριος ομως ηταν αποφασισμενος να επιβαλει και αυτες τις αλλαγες. Οπως ομολογει σε επιστολη που εστειλε λιγο πριν υποβαλει τα δεκατρια σημεια, στον Ν.Κρανιδιωτη, πρεσβευτη στην Αθηνα, "η αναθεωρηση του Συνταγματος αποτελει εθνικην επιταγην" και οτι "σε περιπτωση που η Τουρκικη πλευρα θα απεκρουε τις διαπραγματευσεις, ή σε περιπτωση που οι διαπραγματευσεις θα αποτυγχαναν, η Κυβερνηση θα επροχωρει εις την ληψιν αλλων μετρων προς επιτευξιν του σκοπου της αναθεωρησεως".
Η προσπαθεια αλλαγης του Συνταγματος ηταν μερος ενος γενικοτερου σχεδιου της ελληνοκυπριακης αρχουσας ταξης και της πολιτικης ηγεσιας για απαλλαγη απο τις συμφωνιες της Ζυριχης ωστε να ανοιξει ο δρομος για την πληρη κυριαρχια της Ελληνοκυπριακης αστικης ταξης στην Κυπρο.
Ο αντιστρατηγος Γ.Καραγιαννης, διοικητης των Ελληνοκυπριακων δυναμεων κατα το 1964, υποστηριζει σε μια σειρα αρθρων του στον "Εθνικο Κυρηκα" των Αθηνων, οτι η αποφαση αυτη του Μακαριου "αποτελουσε το πρωτο βημα μιας σειρας προδιαγεγραμμενων διαδοχικων σταδιων. Το δευτερο σταδιο περιελαμβανε την καταγγελια και καταργηση της Συνθηκης Εγγυησεως. Το τριτο την ανακινηση του ζητηματος της αυτοδιαθεσεως και τελικα την διενεργεια δημοψηφισματος και την ανακυρηξη της Ενωσεως." (Εθνικος Κυρηξ, Αθηναι, 13/6/1964)".
Ηταν σχεδον σιγουρο οτι ενα τετοιο σχεδιο θα οδηγουσε σε ενοπλες συγκρουσεις. Ο Μακαριος ομως προετοιμαζονταν για ενα τετοιο ενδεχομενο. Εκανε μαζι με τον τοτε υπουργο Εσσωτερικων, τον Πολυκαρπο Γιωρκατζη το σχεδιο "Ακριτας" (ηταν το ψευδωνυμο του Γιωρκατζη) που προβλεπε την στρατιωτικη επιβολη της αλλαγης του Συνταγματος και των συμφωνιων της Ζυριχης και την δημιουργια της "Εθνικης Οργανωσης Κυπριων". Μιας στρατιωτικης οργανωσης που στελεχωνονταν κυριως απο μελη της ΕΟΚΑ.
Τα σχεδια αυτα της ελληνοκυπριακης αρχουσας ταξεις διακυρησσονταν σχεδον ανοιχτα και εφταναν μεχρι τις απειλες προς τους τουρκοκυπριους: "Αι δηλωσεις του Προεδρου Αρχιεπισκοπου Μακαριου.. δημοσιευθεισαι εις Αθηναϊκας εφημεριδας το τελος Ιουλιου εδωσαν πλεον επισημον διακυρηξιν εις τας απο πολλων μηνων ανεπισημως διατυπωμενας αποψεις της ελληνικης ηγεσιας... Ειναι προς το συμφερον των ιδιων των τουρκοκυπριων οπως τα αρνητικα στοιχεια των συμφωνιων αρθουν με ταξιν και συνεσιν προτου παρασυρει ταυτα ο λαιλαπας της ογκουμενης λαικης δυσφοριας" (περιοδικο "Αγων" Αυγουστος '63).
Πραγματι αυτο που ακολουθησε ηταν λαιλαπα για τους τουρκοκυπριους. Τα ξημερωματα της 21ης Δεκεμβριου του 1963, μετα απο μια περιοδο εντασης των μυστικων προετοιμασιων και στις δυο πλευρες, ξεσπασαν οι συγκρουσεις.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η τουρκική άρχουσα τάξη επιδίωκε να μετακινήσει τους τουρκοκύπριους σε περιοχές με ομοιογενή τούρκικο πληθυσμό. Όμως ήταν η πολιτική της ελληνοκυπριακής άρχουσας τάξης που έσπρωξε τους τουρκοκυπρίους να ακολουθήσουν τις επιλογές της τούρκικης άρχουσας τάξης. Αν η τούρκικη άρχουσα τάξη ήθελε να τους μετακινήσει σε περιοχές όπου μπορούσε να στήσει μια αυτόνομη τουρκική διοίκηση, αλλο τόσο η ελληνοκυπριακή άρχουσα τάξη ήθελε να τους πετάξει στην θάλασσα.
Η ουσία δεν είναι στις διατάξεις και στις πρόνοιες ενός σχεδίου αλλά στην θέληση και στην διάθεση των δυο πλευρών. Αν ενδιαφέρονται για την ειρήνη, την δημοκρατία και την ευημερία των απλών ανθρώπων, ελλήνων και τούρκων στο νησί ή για την επιβολή των εθνικών τους επιδιώξεων και συμφερόντων. Δυστυχώς όμως δεν φαίνεται να υπάρχει μια πολιτική δύναμη που να βάζει τα συμφέροντα των απλών ανθρώπων πάνω απο τα συμφέροντα των αρχουσών τάξεων και να κάνει βέβαιο ότι δεν θα οδηγηθούμε σε ενα νέο '63 ή ένα νεο '74. Δεν χρειάζεται παρα να κοιτάξει κανείς το παρελθόν αυτών των κομμάτων για δεί τις πραγματικές τους προθέσεις.
Σε ολη αυτη τη πορεια που οδηγησε στις συγκρουσεις και στον πολεμο του 1963-64 δεν ηταν μονο οι δεξιοι πολιτικοι που πρωτοστατησαν αλλα και αλλοι που θεωρουνται προοδευτικοι οπως ο Λυσσαριδης και αλλα στελεχη της σημερινης ΕΔΕΚ που ειχαν δικη τους ενοπλη ομαδα, και δικο τους καπετανατο.
Το ΑΚΕΛ σημερα καταδικαζει την προσπαθεια του Μακαριου να τροποποιησει το Συνταγμα χωρις την θεληση των τουρκοκυπριων αλλα τοτε, την εποχη που συνεβαιναν αυτα τα γεγονοτα υποστηριξε τελειως και τον Μακαριο και τα πρωτοπαλληκαρα του. Υποστηριξε τα σχεδια τους για τροποποποιηση του Συνταγματος και την προσπαθεια τους να προωθησουν τα σχεδια τους για "Αυτοδιαθεση - Ενωση". Αν υπηρχε καποια κριτικη που εκανε τοτε το ΑΚΕΛ στην δεξια και την κυβερνηση του Μακαριου ηταν γιατι δεν του εδιναν την δυνατοτητα να παρει και αυτο μερος στις εξελιξεις. Η "Χαραυγη" της εποχης ειναι γεματη με καλέσματα για "εθνικη ενοτητα" και "εθνικη συσπειρωση ολων των ελληνων ανεξαρτητα απο οποιεσδηποτε πολιτικες, ιδεολογικες και αλλες διαφορες". Δεν υπαρχει ομως ουτε μια καταγγελεια της κυβερνησης ή των ενοπλων ομαδων για τα εγκληματα τους σε βαρος των τουρκοκυπριων.
Ακόμη και σήμερα βλέπουμε τις προθέσεις τους. Με το άνοιγμα των συνόρων, που επιβλήθηκε από το κίνημα των τουρκοκυπρίων που ξεχύθηκαν στο δρόμους απαιτώντας λύση και ειρήνη, η αριστερά και κυρίως το ΑΚΕΛ προσπαθούσε να αποτρέψει τον κόσμο να επισκέπτεται το βορρα με το πρόσχημα ότι αυτό θα έδινε αναγνώριση στο "ψευδοκράτος".
Μπορεί τα συρματοπλέγματα στα οδοφράγματα να έχουν παραμεριστεί, όμως τα συρματοπλέγματα και τα οδοφράγματα του μίσους και της καχυποψίας κυριαρχούν ακόμη στα κεφάλια πολλώ εξαιτίας ακριβώς αυτής της εθνικιστικής αντιμετώπισης όχι μόνο των δεξιών κομμάτων και των ΜΜΕ αλλά και του ίδιου του ΑΚΕΛ. Του ΑΚΕΛ που επέλεξε και στηρίζει τον Τάσσο, το τότε δεξί χέρι του Γιωρκάτζη, που και σήμερα δηλώνει ότι θέλει αλλαγές για να γίνει το σχέδιο Αναν λειτουργικό και βιώσιμο. Αν δεν τις πετύχει τώρα ποιός εγγυάται ότι αυτός αλλά και η υπόλοιπη άρχουσα τάξη δεν θα τις επιδιώξουν στο μέλλον όπως έκανε ο Μακάριος και να οδηγήσουν ξανά σε νέες συγκρούσεις;
Η ελπίδα για ενα ειρηνικό μέλλον στο νησί δεν βρίσκεται σε αυτούς που δημιούργησαν το πρόβλημα, τις άρχουσες τάξεις των δύο πλευρών και τις μεγάλες δυνάμεις που έπεμβαίνουν για να εξασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτοί δεν μπορούν με κανένα τρόπο να εξασφαλίσουν μια "δίκαιη, είρηνική και βιώσιμη λύση στο Κυπριακό". Η ελπίδα βρίσκεται στους ίδιους τους απλούς ανθρώπους των δύο πλευρών, στο κτίσιμο ενός κινήματος για ειλικρινή επαναπροσέγγιση χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Που να αναγνωρίζει ότι ο πραγματικός εχθρός δεν είναι οι απλοί ανθρωποι της άλλης πλευράς αλλά η αρχουσες τάξεις και των δυό πλευρών και οι άλλοι ιμπεριαλιστές που ρίχνουν λάδι στη φωτιά.
Οι εξελίξεις μετά τις 23 του Απρίλη έδειξαν ότι ενα τέτοιο κίνημα δεν είναι μόνο αναγκαίο αλλά και εφικτό.
Κυριάκος Κοιλιάρης